Hoe je zonder kennis van theorie en al teveel speelervaring natuurlijk losjes muziek kunt leren maken.
Wat is jouw associatie bij bovenstaande titel? Ik doel op improvisatie. In vrijheid beginnen en reageren op dat wat er klinkt en kan klinken. Yep, vrij spel is er natuurlijk óók voor blokfluitisten. De meest voorkomende reactie op mijn vraag tijdens kennismakingslessen ‘of je wel eens improviseert’ is een big NO! Uitzonderingen daargelaten. Improvisatie wordt meestal eng of vreemd gevonden. ‘Dan moet ik iets doen dat ik niet in de hand heb’, ‘ik weet niet wat er van me verwacht wordt’ of 'geen flauw idee wat ik zou kunnen doen' zijn veel gehoorde uitspraken.
Bij improvisatie wordt vaak gedacht aan ingewikkelde dingen: schema’s volgen, aan toonsoorten denken, onnavolgbare jazz waar velen iebelig van worden of gewoon maar wat doen. Ja, ik snap die reacties. Maar improvisatie kan op allerlei manieren. En zodra je zicht hebt op die ontelbare manieren,is die iebeligheid weg of stukken minder. ‘Zomaar’ wat doen, daar doen musici van welke genre dan ook trouwens niet aan;).
Wat kun je verwachten bij improvisatie in mijn (of eigenlijk jouw) les? We maken een paar simpele afspraken. Iets dat trouwens vaak de eerste stap is. In welke muzieksmaak je ook improviseert. Bewegwijzering maken. Paaltjes uitslaan. En hoe je dan van A naar B komt merk je dan wel in het moment. Zo'n 'speelroute' kan van simpel tot gecompliceerd. Met weinig bagage is het volgende best lastig. Denk aan bijvoorbeeld hits die als route kunnen dienen. Jazz zit er vol mee. Je hoort paar keer een thema en daarna komen er flink wat 'vrije wandelpaden' bij. Luister maar naar één van mijn favoriete standards Autumn Leaves, zie link onderaan. Ook in de Oude Muziek vind je hetzelfde concept: improviseren en versieren op een 16e eeuwse standard als La Folia bijvoorbeeld. Voor deze voorbeelden heb je als speler behoorlijk wat kennis nodig om iets goed te laten klinken.
De globale bewegwijzering is gemaakt door een componist, waar spelers met knowhow, zoals je kunt horen in bovenstaand voorbeeld, nog van alles bij verzinnen en bepalen. Tempo, articulatie, dynamiek, versieringen, instrumentatie; er zijn zat onderdelen waar je als speler mee kunt...ehh..spelen;).
DO IT YOURSELF Zonder veel kennis en met veel nieuwsgierigheid kan er ook al van alles. Je kunt ook zelf je bewegwijzering verzinnen zonder verstrikt te raken in van alles. Heel simpel. En geloof me, met simpele middelen kun je samen ook kippenvelmomenten veroorzaken. Laat ik je een voorbeeld geven van een vrije improvisatie met 4 afspraken. Die afspraken worden tijdens lessen op geeltjes genoteerd en op de muur geplakt. Zo hoef je niets te onthouden en kun je alle energie in het spel stoppen.
1- We kiezen voor 2 tonen (zeg: C en G) die je zowel hoog als laag kunt laten klinken. Volgorde, herhalingen en toonlengtes bepaal je zelf waarbij we natuurlijk luisteren naar wat er tussen ons samen gebeurt tijdens het spelen. Waarop je kunt reageren of initiëren.
2- Er moet een cadans ontstaan (denk aan bijvoorbeeld een walsgevoel of een wandeltempo met regelmatige accenten).
3- We spreken in dit geval een sfeer/karakter af. Laten we zeggen 'zonnig' (wat vast consequenties heeft voor bijvoorbeeld het tempo, articulatie en dynamiek).
4- We tasten al spelend af en voelen aan wanneer het ‘klaar‘ is.
Dit voorbeeld is typisch iets wat je zelf moet ervaren en vooral zelf doen. Praten over muziek is één. Muziek maken en ervaren dáár gaat het om. In het moment zijn en reageren op elkaar. Samen maken we het verhaal. Een verhaal dat trouwens met dezelfde afspraken een tweede keer hoe dan ook anders uitpakt. Er gebeuren spannende, ontroerende, onvoorspelbare muzikale dingen. Vaak zijn zowel leerlingen als ikzelf verrast door die onverwachte momenten. Samen in de flow zitten geeft een onbeschrijfelijk gevoel.
REACTIES
‘Ik zat er helemaal in’, ‘Ben totaal niet bezig met goed en fout’ en ‘Kom dichterbij mijn gevoel’. Niet zelden komen er verdiepingslagen in het spelplezier en een variatie aan speelmanieren bij. Dat gevoel neem je dan makkelijker mee naar het spelen van gecomponeerde muziek. Daarom bestaat een les wat mij betreft regelmatig uit een deel vrije improvisatie. Zonder schema's, standards of zaken waar je meer vanaf dient te weten. Het hoeft natuurlijk niet, vrij spelen, maar de meeste leerlingen vinden het een verrassende en leuke toevoeging aan hun muzikale bagage.
NIEUWSGIERIG Kom het gerust eens proberen tijdens een kennismakingsles en merk zelf dat je zonder kennis van toonsoorten en met weinig speeltechniek vrij muziek kunt maken. Wel bagage hebben kan natuurlijk ook he;). Want hoeveel ervaring je ook hebt: samen in een flow spelen met klanken, is altijd uniek en verrassend. Wat is er leuker?
LINKJES
Autumn leaves